Praca na dwie zmiany, czyli obowiązki rodzinne i praca zawodowa kobiet

Rodzina to najmniejsza a zarazem podstawowa komórka społeczna. W obrębie tej komórki ujawniają się i wymagają zaspokojenia potrzeby poszczególnych jej członków. Zaspokojenie tych potrzeb wiąże się z obowiązkami rodzinnymi, które w głównej mierze spoczywają na barkach kobiet. Wciąż w dużym stopniu panuje pogląd, że ciężar prowadzenia domu spoczywa na kobietach, nawet wtedy gdy pracują one zawodowo. Według badań większość Polaków jest zdania, że kobieta ponosi główną odpowiedzialność za wychowywanie dzieci i prowadzenie domu[1]. W związku z tym rodzą się pytania: czy kobiety są w stanie godzić obie role: rodzinną z zawodową? czy ktoś im w tym pomaga? oraz  czy obowiązki rodzinne wpływają na ich karierę zawodową?

Przekleństwo kobiet XXI wieku

Problem podwójnego obciążenia kobiet pracą zawodową oraz obowiązkami rodzinnymi przez niektórych określany jest mianem „przekleństwa” kobiet XXI wieku. Mają one trudne zadanie do wykonania, muszą pogodzić życie rodzinne z zawodowym. Kobieta aktywna zawodowo rzecz jasna mniej czasu poświęca pracom domowym, ale to ona nadal odpowiada za dom. Aby nadrobić zaległości pracuje popołudniami oraz w weekendy, socjologowie określają to mianem tzw. drugiej zmiany. Amerykańska socjolog Arlie Hochschild definiuje ją jako: „dodatkowe godziny, jakie wiele kobiet poświęca zajęciom domowym po powrocie z pracy, aby dom mógł normalnie funkcjonować, (…) świadczy to o „niedokończonej rewolucji” kobiet; zyskują one wprawdzie coraz większe prawa na rynku pracy, ale nadal dźwigają ciężar obowiązków domowych”[2]. Czy rzeczywiście obowiązki rodzinne są tak dużym ciężarem utrudniającym kobiecie rozwijanie kariery zawodowej? Z pewnością nie, jeśli w rodzinie funkcjonuje podział obowiązków.

Podział obowiązków rodzinnych

Coraz bardziej powszechny staje się partnerski model funkcjonowania rodziny. Jednym z głównych jego elementów jest podział prac i obowiązków domowych na członków rodziny. Żyjąc w partnerskim związku dużo łatwiej jest kobietom realizować się w sferze zawodowej. Według danych prezentowanych przez CBOS, ostatnimi czasy wyraźnie zmniejszyło się osamotnienie kobiet w wykonywaniu większości prac tradycyjnie do nich należących. Przede wszystkim zwiększył się udział mężów w zakresie wykonywania codziennych zakupów, sprawowania opieki nad członkami rodziny, odrabiania lekcji z dziećmi, załatwiania spraw urzędowych i popularnego już wyrzucania śmieci. Zwłaszcza młodzi mężowie, bardziej niż starsze pokolenie, starają się pomóc swoim żonom i są odpowiedzialni za część domowych obowiązków. Literatura pedagogiczna informuje, że zaangażowanie męża w obowiązki rodzinne zwiększa się wraz ze wzrostem wykształcenia kobiety. Natomiast literatura socjologiczna wskazuje też inne czynniki takie jak: klasa społeczna rodziny oraz ilość czasu jaki kobieta spędza na pracy poza domem. Ważnym aspektem w podziale obowiązków rodzinnych jest także udział starszego pokolenia czyli babć i dziadków w wychowywaniu swoich wnuków. W wielu sytuacjach jest to najlepsze i jednocześnie najwygodniejsze rozwiązanie dla pracujących małżonków.

Czy obowiązki rodzinne wpływają na karierę zawodową kobiet?

Obowiązki rodzinne kobiet mogą, ale nie muszą wpływać na ich aspiracje zawodowe. Co prawda niektóre kobiety rzeczywiście wybierają stabilizację i pewność pracy niż dążenie do awansu i osiągnięć, które mogłyby znacznie skomplikować życie rodziny. Jednak są też i takie, które nie chcą rezygnować z kariery zawodowej z powodu obowiązków rodzinnych. W związku z tym wyróżnia się następujące typy podejścia kobiety do  kariery zawodowej:

Typ 1 - kobieta głównie zajmuje się rodziną i prowadzeniem domu, pracuje sporadycznie z niskim zaangażowaniem,

Typ 2 - kobieta rozpoczyna pracę zawodową, wychodzi za mąż, rodzi dzieci i wychowuje je przerywając w tym czasie pracę,  po czym wraca do pracy, jest to tzw. kariera przerywana,

Typ 3 - kobieta kończąc edukację podejmuje pracę i wchodzi w związki rodzinne bez przerywania pracy, łącząc z sukcesem rolę pracownicy zawodowej z rolą matki i żony, jest to tzw. kariera dwutorowa[3].

Kobieta, która realizuje karierę według pierwszego wzorca traktuje rodzinę i obowiązki domowe pierwszoplanowo, przedkłada je ponad pracę zawodową. W każdej chwili może zrezygnować z pracy, jeśli będzie ona kolidować z rolą żony i matki. W przypadku realizacji kariery przerywanej kobieta powinna liczyć się z tym, że powrót do pracy może wiązać się z zajmowaniem niższego stanowiska niż na początku kariery. Ponadto długa przerwa w stałych kontaktach z ludźmi może skutkować poczuciem niepewności w relacjach z nowymi współpracownikami. Natomiast kariera dwutorowa wymaga od kobiety dużych nakładów energii, samozaparcia i wytrzymałości nie tylko fizycznej, ale i psychicznej. Jednak kariera zawodowa przynosi kobiecie szczęście, dlatego kontynuuje ją z pozytywnym skutkiem.

Działania mające na celu ułatwienie kobietom godzenie życia rodzinnego z pracą

Powszechność aktywności zawodowej kobiet i problem godzenia tych „dwóch etatów” nie dotyczy już tylko samych kobiet, jest to sprawa społeczna, którą trzeba się zainteresować. Dlatego istnieje potrzeba szukania rozwiązań pozwalających łączyć funkcje rodzinne kobiety z zawodowymi, prof. Stanisław Kawula interesujący się aspektami rodziny współczesnej sformułował w tym celu zestaw działań, które należy podjąć:

-  tworzenie  miejsc pracy odpowiednich dla kobiet, np. unikanie pracy na wiele zmian;

-  likwidowanie i ograniczanie pracy szkodliwej dla zdrowia przyszłych matek;

- ułatwianie kobiecie godzenia kariery zawodowej z obowiązkami zawodowymi poprzez rozwijanie zróżnicowanych form zatrudnienia i organizowanie dojazdów do pracy, odpoczynku i rekreacji, zaopatrzenia oraz rozwijanie pomocy w zakresie usług socjalnych;

- kształtowanie w środowisku pracy takich postaw wśród ogółu pracowników, aby to środowisko stawało się stymulatorem dla pełnienia ról społecznych i rozwoju zawodowego, np. awansu, kształcenia się i doskonalenia zawodowego czy zdobywania nowych specjalności[4].

Nawiązując do tych działań, społeczeństwo a przede wszystkim odpowiedzialny za to rząd powinien szukać efektywnych rozwiązań, aby współczesna kobieta nie musiała wybierać między obowiązkami domowymi a pracą zawodową. Prostsze łączenie roli kobiety pracującej z rolą żony-matki zachęciłoby je do rodzenia dzieci co zapobiegłoby postępującemu niżowi demograficznemu. Również firmy i przedsiębiorstwa powinny dbać o swoje pracownice, stwarzając im warunki do realizowania tradycyjnych ról rodzinnych.